Het Derde Rijk beschikte over een aantal topmanagers, die hun idealen verbonden aan de misdaden van hetzelfde Derde Rijk. Albert Speer (bewapening), Wernher von Braun (raketgeleerde), Alfred Jodl (de generaal), Alfried Krupp von Bohlen und Halbach (de wapenfabrikant), Hjalmar Schacht (de bankier) en Ferdinand Porsche (de technicus). Het waren mannen met een groot ego, die er een ultiem levensdoel op na hielden. Dat er veel doden vielen onder gevangenen uit de concentratiekampen die om hun doel te realiseren tewerk werden gesteld zonder enige vorm van mededogen namen zij op de koop toe. De uitdrukking “Ich habe es nicht gewusst” is hier zeker van toepassing.
Ferdinand Porsche werd geboren op 3 september 1875 in het huidige Vratislavice nad Nisou in Tsjechië (het toenmalige Maffersdorf) en was het derde kind van Anna en Anton Porsche. Zijn vader bezat een loodgietersbedrijf, maar Ferdinand was niet erg geboeid door metaalsmeden, meer door mechanica. Zijn ouders gingen er vanuit dat Ferdinand een keer het loodgietersbedrijf zou overnemen, want broer Anton, die eigenlijk zijn vader zou opvolgen, was bij een ongeval om het leven gekomen. De plannen van vader en zoon stemden dus niet overeen. Elektriciteit was zijn passie, maar vader Porsche vond al dat gedoe maar hocus pocus. De directie van textielfabriek Ginzkey, waar Ferdinand vaak mee hielp, viel ook op dat Ferdinand wel erg handig was met elektriciteit en overtuigden vader Porsche. Ferdinand ging in de leer bij de Vereinigte Elektrizitäts Ag in Wenen. De zoon van de leiding van VE AG was ook een pionier op het gebied van elektriciteit en dus kreeg Ferdinand volop de gelegenheid om te experimenteren. Zijn werk beperkte zich overdag tot schoonmaken en het smeren van machines. In de avonduren ging hij op de Technische universiteit naar college. Hij stond niet ingeschreven, maar niemand stoorde zich aan de illegale student. In 1898 kreeg VE AG de opdracht van Lohner een elektromotor voor een automobiel te leveren. Ferdinand Porsche was dolenthousiast en broedde maandenlang op de motor. Lohner was zo enthousiast van het resultaat, dat hij Ferdinand een baan aanbood. Hij aarzelde niet en vertrok naar Hof-wagen- und Automobilfabrik Lohner.
Het was in het jaar 1900 geen uitgemaakte zaak dat de toekomstige auto’s op fossiele brandstoffen zouden rijden. Naast de ideeën van Nikolaus Otto of Rudolf Diesel, zetten velen, waaronder ook Ferdinand Porsche, in op de elektrische auto. Maar door de zware accu’s was de actieradius maar heel beperkt. De benzinemotoren hadden ook hun problemen. De benzine was alleen verkrijgbaar bij de apotheek en voltanken mocht alleen bij daglicht. Ferdinand zag in beide oplossingen evenveel voordeel en zo ontstond de Mixte, een benzineauto die beschikte over een elektrische ontsteking, verlichting en starter. De auto werd een groot succes en Porsche mocht aartshertog Franz Ferdinand met de Mixte vervoeren naar zijn troepeninspecties. Ferdinand Porsche heeft voor verschillende autobedrijven gewerkt waar hij meewerkte aan de producten van Lohner-Porsche, Egger-Lohner, Austro-Daimler, NSU, Zündapp en Daimler-Benz. Daarna richtte hij zijn eigen ontwerpstudio op. Vanwege zijn verdiensten in de auto-industrie kreeg hij in 1917 een eredoctoraat van de Technische Hochschule Wien en het officierskruis in de Frans Jozef orde. In 1924 verleende de Technische Hochschule Stuttgart hem de titel van doctor ingenieur honoris causa.
Na de Eerste Wereldoorlog was Duitsland 86 automobielfabrieken rijk, die samen 144 modellen op de markt brachten. Er was alleen een probleem; er waren geen klanten die zich deze dure liefhebberij konden permitteren. Porsche herkende het probleem en legde de basis voor de droom die hij al zijn leven lang koesterde: het fabriceren van een goedkope eenvoudige auto die een groot deel van de bevolking zich kon permitteren. In december 1930 was de Porsche GmbH Konstruktionen und Beratungen für Motoren und Fahrzeugbau in Stuttgart klaar voor de start, samen met Adolf Rosenberger, coureur en koopman. Rosenberger was de financiële man die ook de onderhandelingen voerde, Porsche hield zich bezig met de techniek. Na drie jaar samenwerking moest Rosenberger in 1935 naar de VS emigreren om aan de nazi’s te ontsnappen. Porsche besloot met de nazi’s te gaan samenwerken. Vreemd genoeg was de Sovjet unie zijn eerste (mogelijke) grote klant. Na een aantal bezoeken was Porsche enthousiast over de mogelijkheden die het land hem kon bieden. De functie van algemeen gevolmachtigde voor de motorisering van de Sovjet-Unie werd hem aangeboden. Er was alleen één maar, Porsche moest beloven zijn leven lang in de Sovjet-Unie te blijven. Na lang wikken en wegen besloot Porsche om het aanbod niet aan te nemen. Niet uit politieke overwegingen, maar vanwege het feit dat hij zich te oud voelde om te beginnen in een vreemd land waarvan hij ook de taal niet beheerste. Tot aan 1933 was het voor Porsche puur overleven. Er waren vele kleine opdrachten, maar het geld van de geldschieters was al snel op.
In 1933 werd autocoureur Hans Stuck uitgenodigd bij Adolf Hitler om over de problematische auto industrie te spreken. Hitler beloofde Stuck, met de woorden “wacht u even af, als ik eerdaags aan de macht ben zal ik u helpen”, daar iets aan te gaan doen. Bij de machtsovername door Hitler kwam een echte autogek aan het roer. Hitler was dol op alles wat met autotechniek te maken had. Tijdens de Automobilausstellung in Berlijn beloofde Hitler de auto-industrie er bovenop te helpen. Deze boodschap klonk Porsche als muziek in de oren en hij stuurde Hitler een telegram om zijn eerbied jegens de Führer te tonen. Hitler was voor hem een potentiële geldschieter. Porsche was echter niet de enige, ook Jakob Werlin van Daimler rook zijn kans. Hitler besloot uiteindelijk 500.000 Reichsmark aan Werlin en 300.000 Reichsmark aan Porsche ter beschikking te stellen. Na een paar racesuccessen, zette Porsche zijn droom op papier: het produceren van “den Bau eines deutschen Volkswagen” en stuurde het in 1934 naar het Reichswehrministirium. Met een prijs van 1550 Reichsmark moest de auto voor een breed koperspubliek betaalbaar zijn. Hitler verheerlijkte het plan van Porsche. Wel met de eis dat de auto ook voor militaire doeleinden geschikt moest zijn.
April 1933 werd het plan concreter. Hitler, Werlin en Porsche kwamen bij elkaar om de plannen van de bouw van de Volkswagen verder te bespreken. Een auto voor vier mensen, een luchtgekoelde dieselmotor, vierwielaandrijving speciaal voor de Wehrmacht. Een groot probleem was de door Hitler voorgestelde prijs: de auto mocht niet meer dan 1000 Reichsmark kosten. Porsche en Werlin vonden dit laatste een utopie. Porsche, die als enige in het project geloofde, ging aan de slag. Het duurde vier jaar voor de ontwerpfase was afgerond. Uiteindelijk werd 1,75 miljoen Reichsmark in het project geïnvesteerd. Hitler hield van groter, meer en beter zoals Albert Speer de bouw van de Reichshauptstadt Germania ter hand kon nemen, zo deed Porsche het project van de motorisering van het Duitse volk, omdat Hitler dat wilde. In juli 1936 werd Hitler op de Obersalzberg ingewijd in de details van het ontwerp. Het werd een groot succes. Er moest één fabriek komen voor de productie van miljoenen Volkswagens. Over negen maanden zou de fabriek klaar zijn. En een jaar later zouden er 300.000 auto’s worden geproduceerd. In 1937 werden dertig testwagens opgeleverd en ter beschikking gesteld aan Reichsführer-SS Heinrich Himmler. De SS legde in totaal 1,5 miljoen kilometers af. Het resultaat was bevredigend, Porsche gaf de auto vrij voor productie.
Om de grote aantallen te kunnen produceren reisde Porsche af naar de VS voor een afspraak met Henry Ford. Porsche nam veel inspiratie mee terug naar Duitsland. Op 24 februari 1938 werd begonnen met de bouw van een enorme fabriek in Fallersleben aan het Mitellandkanal. De feestvreugde duurde maar kort. Binnen twee maanden verhuisden de meeste arbeiders naar de aanleg van de Westwall. Het net begonnen werk dreigde stil te vallen. Een oplossing bleek het ophalen van 2400 arbeiders uit Italië waar de werkeloosheid enorm was gestegen. Zij namen voor het grootste deel het werk aan de Volkswagenfabriek op zich. Hun onderkomen was niet meer dan een paar schamele barakken met een abominabele levensstandaard. Aangrenzend aan de fabriek moest, volgens een nieuw soort modern nationalistisch woondenkbeeld een plaats ontstaan waar 30.000 arbeiders met hun gezinnen konden wonen en werken, met ruime moderne huizen, wegen, bioscoop, theater en boekhandel. Voorlopig was het nog een drassig, braakliggend land. De kosten voor de bouw werd gefinancierd uit een “spaaractie voor het volk”. Onder het motto “nu betalen, later rijden” werd 280 miljoen Reichsmark opgehaald. De Volkswagen werd echter nooit geleverd. De auto’s die geproduceerd werden waren militaire uitvoeringen van de Volkswagen (Schwimmwagen en Kubelwagen) en 630 limousines voor het vervoer van de nazibonzen. Met de overval op Polen op 1 september kwam er een einde aan de civiele productie van de Volkswagen. Herman Göring wilde in de fabriek de JU 88 gaan bouwen, maar trok dit plan toch weer in. De reusachtige Volkswagen fabriek zou in de komende jaren slechts kleine opdrachten binnenhalen.
Porsche kon echter nog steeds goed met Hitler overweg en werd adviseur voor de productie van pantservoertuigen. Als tegenhanger voor de Russische T-34 moest het ontwerp zwaar en onverwoestbaar zijn. Het ontwerp van Porsche was veel te gecompliceerd en Porsche had gefaald (zie hieronder alinea over de Tiger). Het Porsche ontwerp mocht toch worden doorontwikkeld tot een Panzerjäger, de “Ferdinand” (later Elefant) en werd ingezet in de oorlog bij Koersk en het werd een fiasco, bijna alle voertuigen vielen uit. Initieel was de Elefant uitgerust met twee 15 ltr. Porsche luchtgekoelde V10 motoren, maar door koelingsproblemen werden deze motoren vervangen door twee Maybach HLM motoren.
50 Voertuigen die konden worden gered van het slagveld werden teruggestuurd naar de fabriek en aangepast. 11 Voertuigen werden na de renovatie naar Anzio in Italië gestuurd, de andere 37 werden ingezet bij Tarnopol in de Ukraïne.
Hitler tekende vervolgens wederom voor een verdere doorontwikkeling, de “Maus” waarvan er drie werden opgeleverd. 188 Ton zwaar, 20 cm dikke bepantsering, een 150 mm kanon, een motor van 1200 pk en een brandstofverbruik van 3800 liter op 100 km. In tijden van een groot brandstoftekort een dwaas idee. Eind 1943 was Porsche voorzitter af.
De Tiger.
Tijdens Operatie Barbarossa werd duidelijk dat de Russen over de T-34 tank konden beschikken, die de Duitse tanks in bepantsering en vuurkracht overtroffen. Porsche en Henschel kregen de opdracht. Door de haast was het niet mogelijk om beide ontwerpen volledig uit te ontwikkelen en te vergelijken. Uiteindelijk werd gekozen voor een Henschel onderstel (4501H) met de 700 pk Maybach motor en een Porsche toren. Het Porsche ontwerp (4501P) was zeer geavanceerd, maar bleek te complex en onbetrouwbaar. Er werd besloten de koepel die door Porsche was ontworpen uit te rusten met een 88 mm-Flak kanon, het enige bestaande kanon, geproduceerd door Krupp, dat voldoende effectief leek tegen de nieuwe Sovjet tanks. De uiteindelijk beroemdste tank uit WW2 was dus een gedwongen samenvoeging van verschillende beschikbare elementen. Een nieuw langer 88mm-kanon zou later in de Tiger II geplaatst worden. Er zijn 1347 Tiger I en 489 Tiger II tanks geproduceerd. De Tiger was wel veel duurder in de productie. Voor elke Tiger konden twee a drie Panthers geproduceerd worden. De Tiger werd in augustus 1942 ingezet in de Sovjet-Unie, zonder al te veel succes, want de tank was nog in ontwikkelingsfase. In de daarop volgende jaren bleek de Tiger een dodelijk wapen te zijn. De Tiger slaagde er in vele tientallen vijandelijke tanks uit te schakelen. De meeste Tigers gingen verloren door mechanisch falen en brandstoftekort, daarna door luchtaanvallen en als laatste door vijandelijke tanks. Toch kan de productie van de Tiger gezien worden als een strategische fout. Een belangrijk deel van de productiecapaciteit werd in beslag genomen voor kwalitatief betere tanks, terwijl het grootste probleem was de kwantitatieve achterstand op de geallieerden.
Ondanks het feit dat het ontwerp van zijn onderstel voor een zware tank werd afgekeurd, kwam er voor Porsche toch weer een doorbraak. In de ijzige omstandigheden in Rusland weigerde de meeste watergekoelde voertuigen dienst. Porsche met zijn luchtgekoelde “Kubelwagen” moest vanaf juli 1942 maandelijks 4000 voertuigen afleveren, aantallen die niet werden gehaald omdat men grotendeels al was overgeschakeld op de productie van vliegtuigonderdelen. Porsche wilde de Franse Peugeot fabriek overnemen, maar korte tijd later werd de fabriek door een Britse bomaanval vernield. In 1944 kwam er weer een opleving, de Volkswagenfabriek nam de productie ter hand van het “Vergeltungswaffe” V1. De V1 was er de oorzaak van dat de Volkswagen diep verstrikt raakte in de misdaden van de nazi’s. Van het plan voor het realiseren van de mooiste en modernste arbeidersstad, was niet veel meer over dan een kampcomplex voor krijgs- en concentratiekampgevangenen waar angst en ontbering aan de orde van de dag waren. De dwangarbeiders in de Volkswagen fabriek kregen niet voldoende te eten, werden geslagen en bij het minste vergrijp opgesloten. De arbeiders hadden hongeroedeem en allerlei ziekten en waren niet in staat om te werken. Porsche legde de door de bedrijfsarts gemaakte foto’s voor aan Hitler. Hitler werd boos en beloofde aan Porsche iets aan de levensomstandigheden te doen. Porsche werd hier later voor geroemd als bijzonder menslievend en moedig. Of het lot van de arbeiders hem werkelijk aan het hart ging is nooit duidelijk geworden. De hoeveelheid voedsel verbeterde, maar de overige omstandigheden bleven nog steeds erbarmelijk en in 1943 was de ellende zo groot dat, om de broodrantsoenen te blijven ontvangen, de lijken van de overleden arbeiders zo lang mogelijk verborgen werden gehouden. Een nog veel dramatischer behandeling viel de kinderen ten deel. In 1943 opende de bedrijfsleiding van de Volkswagen fabriek een kindertehuis. De dwangarbeidsters mochten de baby’s niet zelf houden en moesten worden opgenomen in het kindertehuis. Het tehuis zat al snel overvol en meerdere keren per dag werden kinderlijkjes op het kerkhof van Rühen begraven. Uiteindelijk overleefden bijna geen van de kinderen het tehuis. De moeders moesten 20 Reichsmark van hun armzalige loon betalen voor de “begrafenis” van hun kind. Porsche werd geïnformeerd over de situatie in het kindertehuis, maar van een initiatief van Porsche met betrekking tot de kinderen is niets bekend.
Een idee van Porsche om een aluminiumfabriek op te zetten op het terrein van de Volkswagenfabriek werd door Albert Speer (Reichsminister für Bewaffnung und Munition) ontdekt en onmiddellijk afgeblazen. 500 krijgsgevangenen uit Neuengamme waren inmiddels al aan de fabriek begonnen en werden weer naar Sachsenhausen vervoerd. Detail: Voor het krijgen van de 500 krijgsgevangenen, had Porsche Himmler beloofd met voorrang 4000 auto’s aan de Waffen-SS te leveren. In maart 1944 kwam Porsche met een nieuw initiatief, het bouwen van een ondergrondse fabriek voor de bouw van een geheim wapen, waarvoor 3500 arbeidskrachten nodig waren. Na een verzoek aan Himmler konden de verantwoordelijken voor de fabriek de “specialisten” uit de concentratiekampen uitzoeken. Himmler verhief Porsche tot de rang van SS- Oberführer en overhandigde hem de doodshoofdring onderscheiding. Door de actieve verzoeken om meer concentratiekampgevangenen en de bijbehorende mensonterende omstandigheden werd Porsche medeverantwoordelijk voor de gruweldaden van het regime.
Ferdinand Porsche vertrok in januari 1945 definitief bij de Volkswagenfabriek. Tot op het laatst schijnt hij in de eindoverwinning te hebben geloofd. Zoals zijn zoon Ferry later opmerkte “hij merkte pas dat Duitsland de oorlog had verloren toen het zover was”.
De Britten bezetten in mei 1945 de fabriek. Althans, wat daar van over was. De Britse majoor Ivan Hirst was hevig gecharmeerd van de KDF-Wagen. Het Britse militaire bestuur reageerde snel en bestelde enorme aantallen. In oktober 1946 stond de tienduizendste kever in de productiehal.
Porsche kreeg op zijn zeventigste verjaardag te horen dat hij niet zou worden vervolgd voor oorlogsmisdaden. Toch werd de oude Porsche vastgezet in het Zwarte Woud in Frankrijk. Reden, een ondoorzichtige spel tussen Franse industriëlen die een productie zoals de Volkswagen wilden opzetten, respectievelijk wilden vermijden. In 1947 slaagden de kinderen van Porsche er in hun vader tegen betaling van een borgsom vrij te krijgen.
Alfred Porsche stierf op 30 januari 1951. Vlak daarvoor in 1950, bij een bezoek van Alfred Porsche, rolde er elke twee minuten een kever van de band in de moderne bedrijfshallen in Wolfsburg, twee maanden daarna werd de 200.000e kever geboren.
Bronvermelding:
Hitlers managers – Guido Knopp
Wikipedia