De Geneefse Conventie is een verzamelnaam voor de verdragen die zijn opgesteld in Genève en die als onderdeel van het humanitair recht, de rechtsregels bepalen tijdens een gewapend conflict. De verdragen zijn ondertekend door alle landen ter wereld.
Eerste versie 1864
Verbetering van het lot van gewonde en zieke strijdkrachten ter plaatse
Tweede versie 1868
Verbetering van het lot van gewonde en zieke strijdkrachten ter plaatse, aangevuld met verbetering van het lot van schipbreukelingen van strijdkrachten op zee
Derde versie 1929
Specifiek de behandeling van krijgsgevangenen bij conflicten
Vierde versie 1949
Specifiek de bescherming van burgers in oorlogstijd
Daarna zijn er in 1977 nog een aantal protocollen toegevoegd, die overigens niet door alle landen zijn ondertekend:
Protocol 1 – specifiek de bescherming van slachtoffers van internationale gewapende conflicten bij oorlogen tussen verschillende landen
Protocol 2 – specifiek de bescherming van slachtoffers bij niet-internationale gewapende conflicten, waarbij één of meer gewapende groepen tegen een land vechten
Bepalingen
De belangrijkste bepalingen voor de behandeling van krijgsgevangenen zijn:
Humaan en met eerbied behandeld worden
Kleding, eetgerei en persoonlijke spullen mogen worden behouden
Voldoende eten en kleding
Medische en geestelijke zorg verlenen indien nodig
Vrij gelaten en gerepatrieerd worden als de vijandelijkheden beëindigd zijn
De praktijk
De lijst van oorlogsmisdaden gedurende de Tweede Wereldoorlog, zowel tegen burgers als tegen militairen, wordt aangevoerd door Nazi-Duitsland. De lijst is heel erg lang en voor zover het burgers betreft is het verhaal over de Moordfabrieken op deze site erg duidelijk. De wreedheden bij Operatie Barbarossa van zowel de Duitsers als de Russen en specifiek de Slag om Stalingrad zijn onvoorstelbaar. Ondanks het feit dat Hitler met Stalin een niet-aanvalsverdrag had afgesloten, ging de Wehrmacht, waarschijnlijk verblind door de succesvolle Blitzkrieg opmars in het Westen, tot de aanval over op Rusland, met in het kielzog de Einsatzgruppen die de veroverde gebieden moesten zuiveren van mensen van diverse pluimage, die niet langer gewenst waren. In het begin ging operatie Barbarossa zeer voorspoedig en dreigde Rusland onder de voet te worden gelopen, maar toen de winter inviel werd de opmars door het slechte weer, de modder en haperende logistiek nagenoeg tot stilstand gebracht. De Einsatzgruppen zorgden er voor dat gevangen genomen Russische soldaten en burgers werden afgevoerd naar de concentratiekampen. Met de regels van de Geneefse Conventie hadden de Duitsers niets te maken.
Toen het tij keerde en de Russen vanuit een volstrekt hopeloze situatie zich toch weer terug vochten, namen de Russen revanche op de door de Duitsers gepleegde misdaden. De wreedheden in “de ketel” bij Stalingrad waren gruwelijk. Tanks reden in “de ketel” op en neer over alles en iedereen heen die zij tegenkwamen, ook over gewonde Russische soldaten die niet op tijd weg konden komen. Op weg naar Berlijn waren de Russen niet meer te stuiten en ook zij pleegden de meest verschrikkelijke wreedheden op Duitse soldaten en burgers. Ook de Russen hadden niet veel op met de regels van de Geneefse Conventie.
Naast Duitsland en Rusland waren de acties van de Japanners na de Doolittle raid op Tokyo en het wraak nemen op de burgers van het Chinese stadje Quzhou, dat de Amerikanen bij de aanval had geholpen, van een ongekende wreedheid. Vele malen erger dan de gebruikelijke Japanse wreedheden in de door hun veroverde gebieden. Meer details hierover in het hoofdstuk over Unit 731 in het verhaal van de aanval op Pearl Harbor. Verder zijn er nog oorlogsmisdaden gepleegd tegen krijgsgevangenen: Nanjing massacre, Bataan death march, Enemy airmen’s act, Parit Sulong, Laha, Palawan en Changjiao massacre. Ook Japan had kennelijk nog nooit van de Geneefse Conventie gehoord.
Stalag
De Duitsers hadden een groot aantal gevangenenkampen voor vijandelijke manschappen en onderofficieren opgericht, de Stalag, een afkorting voor Mannschaftsstamm- und Straflager. De Stalags vielen onder het gezag van het Algemeine Wehrmachtsambt onder leiding van Hermann Reinecke, later onder leiding van de Waffen-SS generaal Gottlob Berger. In de Stalag werd bewust uithongering toegepast, met name bij de Russische gevangenen. Een aantal kampen bestond uit een veld met prikkeldraad, waar duizenden mensen opgepakt stonden. Zitten of liggen kon niet. Er was geen beschutting tegen de winterse omstandigheden en er was te weinig voedsel. Het sterftecijfer onder de Russen was 57,5%, maar werd later nog veel hoger. Bij de westerse geallieerden lag het sterfte percentage onder de 5%.
Soorten Stalag:
Dulag – Durchgangslager
Stalag – Stammlager – krijgsgevangenenkamp
Oflag – Offizier-Lager
Stalag Luft – Luftwaffe-Stammlager – voor vliegtuigbemanningen
Milag – Marine-Internierten-Lager, voor opvarenden van de koopvaardij
Marlag – Marine-Lager
Ilag – Internierungslager, een kamp voor geïnterneerde vijandelijke onderdanen
De geallieerden
Maar ook de geallieerden hebben zich laten gelden waarbij de regels van de Geneefse conventie overboord werden gegooid. Minder bekend is de Biscari massacre bij de invasie van Sicilië in juli 1943, waarbij 76 Duitse en Italiaanse krijgsgevangenen werden vermoord, de Salina moordpartij ook bij de invasie van Sicilië, waar private Bertucci met zijn machinegeweer 9 krijgsgevangenen vermoorde en 20 verwondde en het verminken van lichamen van Japanse dode soldaten en het meenemen van diverse ledematen en schedels als souvenir door de Amerikanen.
Dichter bij ons in de buurt, vooral tijdens het Ardennenoffensief (Wacht am Rhein) hebben nog een paar opmerkelijke acties plaatsgevonden. De moordpartij bij Honsfeld, Büllingen, Baugnez en Wereth door de Duitsers en de wraakneming van de geallieerden door de moordpartij bij Chenogne. Ook hier werden de regels van de Geneefse Conventie voor het gemak maar even vergeten.
Baugnez massacre
Op 17 december 1944 liep Joachim Peiper met zijn 1er SS Panzer Division ongeveer 16 uur achter op het schema. Bij aankomst in Honsfeld stonden er tot verbazing van de Duitsers allerlei voertuigen en uitrustingsstukken op de weg. Er was geen geallieerde soldaat te bekennen. De Amerikaanse soldaten lagen allemaal te slapen in het dorp. Toen zij werden gealarmeerd door de aanwezigheid van de Duitsers was er nog maar weinig tijd voor een tegenaanval. Toch slaagde een kleine eenheid er in een aantal Duitse voertuigen en tanks te vernietigen. Na het innemen van Honsfeld werden Amerikaanse krijgsgevangenen vermoord als straf voor de tegenaanval. De lichamen lagen op straat en sommige werden later door voertuigen overreden.
Peiper week vervolgens af van de voorgenomen route om een klein brandstofdepot bij Büllingen in te nemen. De Amerikaanse 99th Infantery Division werd volledig verrast, maar slaagde er toch in een tank uit te schakelen. Het vliegveldje werd snel veroverd, samen met 12 verkenningsvliegtuigjes. Ook het brandstofdepot werd veroverd en zo veel mogelijk brandstof werd gebruikt om de Duitse voertuigen bij te tanken. De Waffen-SS infanterie executeerde ter plekke 80 Amerikaanse krijgsgevangenen. Dit volgens overlevering, het bewijs hiervoor is niet voorhanden.
Peiper ging vervolgens door naar het westen richting de rivier de Maas en veroverde nog een aantal dorpen. Maar door de slechte kwaliteit van de wegen die de zware Tiger tanks niet konden dragen werd de achterstand op het schema steeds groter. Bij het dorp Ligneuville moest Peiper zijn route wederom aanpassen en sloeg niet linksaf maar rechtsaf richting het kruispunt van Baugnez. Kampfgruppe Peiper naderde het kruispunt bij Baugnez, een plaatsje op een paar kilometer afstand van Malmedy. Op hetzelfde moment naderde vanuit de tegengestelde richting een konvooi van lichte Amerikaanse legervoertuigen van het 285th Field Artillery Observation batalion eveneens het kruispunt bij Baugnez met het doel zich bij de 7th Armored division aan te sluiten. Peiper zag de Amerikanen het eerst en opende het vuur. De eerste en laatste voertuigen werden uitgeschakeld waardoor het Amerikaanse konvooi tot stilstand kwam. De Waffen-SS infanterie verzamelde de Amerikaanse soldaten bij een veld naast het kruispunt. Ook een aantal eerder gevangen genomen soldaten werden aan de groep toegevoegd, totaal zo’n 120 Amerikaanse gevangen genomen soldaten. Machine geweren werden opgesteld en de Amerikanen werden vanuit het niets neergemaaid. De meeste soldaten vonden direct de dood, anderen werden met een nekschot uit hun lijden verlost. Een aantal slaagde er in te vluchten, sommigen verstopten zich in een café op de hoek bij de kruising. De Waffen-SS sloot vervolgens het café af en stak het café in brand. Iedere Amerikaan die naar buiten kwam werd neergeschoten. 84 Amerikanen vonden de dood. Ondanks dit alles overleefden een aantal Amerikanen de aanslag. 43 Overlevenden bereikten de geallieerde troepen en werden direct na aankomst over de gebeurtenissen ondervraagd. Zodoende bereikten de verhalen over de Duitse wandaad de Amerikaanse troepen, met verstrekkende gevolgen.
Peiper vervolgde zijn weg en er volgden nog een aantal slachtpartijen van burgers en militairen in Bande, Noville, Stavelot, Bourcy, Houffalize, Cheneux, La Gleize, Stoumont, in de regio tussen Stavelot en Trois-Ponts, in Lutrebois en Petit Their.
Wereth massacre
In de nasleep van de Baugnez massacre naderden 11 Afro-Amerikaanse soldaten het plaatsje Wereth. Het eerste huis werd bewoond door Mathias Langer en Mathias bood de soldaten een schuilplaats aan. De vrouw van een Duitse soldaat die in het dorp woonde vertelde de 1er SS Panzer Division dat er Afro-Amerikaanse soldaten in het dorp waren gesignaleerd en zich schuilhielden bij Langer. De SS’ers namen de Amerikanen gevangen en stelden de gevangenen op in een nabijgelegen veld, waar zij werden geslagen, gemarteld en uiteindelijk neergeschoten. Toen de Amerikanen het gebied weer innamen ontdekten zij de zwaar toegetakelde gezichten, gebroken benen, afgesneden vingers en dat sommigen waren neergestoken met de bajonet. De SS’ers verantwoordelijk voor de slachtpartij waren onderdeel van de Schnelle Gruppe Knittel onder commando van Gustav Knittel.
Chenogne massacre
Het nieuws van de massa executie bij Baugnez was inmiddels doorgedrongen tot de Amerikaanse troepen. Al snel circuleerden er onofficiële orders om vooral geen genade te tonen met de Waffen-SS en de Fallschirmjäger aan het front. Het vermoorden van SS gevangenen werd een gewoonte bij sommige onderdelen van het Amerikaanse leger. Laat in december 1944 vermoordde de 90th Infantery Division Waffen-SS gevangenen op zo’n systematische manier dat het hoofdkwartier speciale orders moest uitvaardigen om de Waffen-SS soldaten levend gevangen te nemen om ze te kunnen ondervragen.
Chenogne, vlakbij Bastogne was bezet door de Duitsers. De gevechten rondom Chenogne waren erg intens. Het dorpje werd tenminste 5 keer veroverd en heroverd. Van de 32 huizen in het dorp bleef er maar één gespaard. 23 van de 36 inwoners werden bij de gevechten gedood.
Op 1 januari 1945, na een heftige nachtelijke strijd werd het dorp heroverd door de 11th Armored Division. De dag er voor werd het bevel uitgevaardigd vooral geen Duitsers gevangen te nemen. Zodra de Duitsers, onderdeel van de Führerbegleitbrigade en de 3er Panzergrenadier-Division uit hun schuilplaatsen tevoorschijn kwamen werden zij zonder waarschuwing direct gedood, ondanks het feit dat ze zich wilden overgeven. Een paar minuten later gebeurde hetzelfde met nog eens 60 soldaten. Zij werden door machinegeweervuur neergemaaid in een veldje vlakbij het dorp. Toen Eisenhower hiervan hoorde, beoordeelde hij dit als een oorlogsmisdaad en eiste opheldering. Maar met steun van Patton werd het voorval in de doofpot gestopt. Niemand werd hiervoor vervolgd.
Conclusie
Het zal duidelijk zijn dat tijdens de Tweede Wereldoorlog de regels van de Geneefse Conventie van nul en generlei waarde waren. Ook vandaag wordt er wel geschermd met de regels, maar helaas in de meeste gevallen niet nageleefd. Wederom een bewijs dat een deel van de mensheid er behagen in schept het andere deel op de meest wrede wijze een kopje kleiner te maken.
Bronvermelding:
Diverse Wikipedia artikelen
Liberation Route Europe
Het Rode Kruis Nederland