Hoe een periode van 5 jaar onnoemelijk leed met meer dan 60 miljoen slachtoffers in een beperkt aantal regels samen te vatten?
Toen Hitler in 1938 klaar was om de strijd aan te gaan, liep alles in het begin op rolletjes. Ondanks de bepalingen in het Verdrag van Versailles aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, lieten de geallieerden de situatie in Duitsland volledig uit de hand lopen. De opbouw van een groot en sterk leger in Duitsland kon zonder al te veel tegenwerking worden uitgevoerd. Als eerste werd Oostenrijk in 1938 geruisloos samengevoegd met Duitsland en in september 1939 vond Hitler de tijd rijp om met een smoes Polen binnen te vallen. In mei 1940 werd onder leiding van Erich von Manstein, Heinz Guderian en Erwin Rommel de Blitzkrieg opgestart (Fall Gelb) en werden in een korte periode Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk onder de voet gelopen.
Tot zover een groot succesverhaal voor Hitler. De Axis landen die met Hitler meededen waren Italië, Hongarije (1940), Roemenië (1940), Bulgarije (1941), Slowakije (1940) en Kroatië (1941). Franco in Spanje was al eerder door de hulp van de Duitsers aan de macht gekomen en was dus vriendjes met Hitler, hoewel de officiële lezing was dat Spanje zich neutraal opstelde.
Het doel van de Axis landen was territoriale expansie, het veranderen van de internationale orde, verspreiding van het fascisme en militarisme en het verdedigen tegen het communisme.
De eerste tegenslag voor Hitler was het verliezen van de strijd in de lucht tegen Engeland in juli 1940. Hitler zou Engeland ook wel even onder de voet lopen, maar dat viel in werkelijkheid behoorlijk tegen (Unternehmen Seelöwe). Uiteindelijk zag Hitler af van verdere pogingen, maar de aanval was wel ten koste gegaan van een verlies van het grootste deel van zijn vliegtuigen en piloten. Het ontbreken van voldoende slagkracht in de lucht bleek in het verloop van de oorlog doorslaggevend te zijn.
In een bui van totale zelfoverschatting lapte Hitler in juli 1941 het met Rusland afgesloten Molotov-Von Ribbentrop pact aan zijn laars en gaf hij het startsein aan operatie Barbarossa, met als doel de Russen volledig te verslaan.
In december 1941 besloot het Japanse leger het Amerikaanse eiland Pearl Harbor aan te vallen. Deze aanval trok de reus Amerika in de strijd en dat zou ook in Europa voor Hitler grote gevolgen hebben. De Amerikaanse industrie begon op volle toeren te draaien en de productie van oorlogsmaterieel lag al snel op schema.
Er waren dus inmiddels voor Hitler al een aantal serieuze donkere wolken aan het firmament, maar door zijn fanatisme weigerde hij dit in te zien.
Barbarossa werd, na een glorieuze start als vervolg op de Blitzkrieg, een enorme nederlaag voor Hitler toen de Russen er in slaagden hun militaire kracht opnieuw op te bouwen en heel hard terug te slaan. De ijskoude en natte winter en het falen van de logistiek, zorgden er voor dat het 6e leger van Friedrich Paulus bij Stalingrad uiteindelijk werd verslagen. De Russen waren nu klaar om naar Berlijn op te stomen (operation Bagration).
Italië was inmiddels in september 1943 overgelopen naar de geallieerden. In juli 1943 landden de Amerikanen en de Engelsen op Sicilië om vervolgens op te stomen naar het vaste land van Italië om de Duitsers terug te drijven.
Tegelijkertijd met operation Bagration verzocht Stalin om het openen van een tweede front wat leidde tot de invasie in Normandië in juni 1944 en een landing in Zuid-Frankrijk in augustus 1944.
Al deze gebeurtenissen betekenden uiteindelijk het einde van het Derde Rijk en ook het einde van het Groot-Aziatisch Rijk. De bombardementen op Hiroshima en Nagasaki en het einde van het niet-aanvalsverdrag met de Russen deed de Japanners besluiten de strijd op te geven. Japan gaf zich over in augustus 1945.
De agressors waren dus verslagen, maar Winston Churchill vatte alles aan het einde van het bloedvergieten goed samen in zijn “Iron Curtain Speech“:
“From Stettin in the Baltic to Triëste in the Adriatic, an iron curtain has descended across the continent. It is certainly not the Liberated Europe we fought to build up, nor is it one which contains the essentials of permanet peace“. De toespraak markeerde het begin van de Koude Oorlog.
VE-Day, 8 en 9 mei 1945
De definitieve nederlaag van Duitsland leidde in bijna alle geallieerde landen tot grote vreugde taferelen om de overwinning te vieren. Truman en Churchill hebben deze dag aangekondigd als VE-Day, hoewel de oorlog tegen Japan tot augustus 1945 nog voortduurde.
De officiële capitulatie van de Duitsers vond in eerste instantie plaats in Reims op 7 mei 1945. Stafchef Alfred Jodl tekende daar het “Instrument of Surrender” op het hoofdkwartier van de geallieerden, de Supreme Headquarters of Allied Expeditionary Forces (SHAEF) in Reims.
De Sovjets vonden de rang van Jodl niet hoog genoeg. Daarom werd veldmaarschalk Wilhelm Keitel, als vertegenwoordiger van het Oberkommando der Wehrmacht een dag later opgetrommeld in Berlijn, samen met generaal Stumpf uit naam van de Luftwaffe, admiraal Von Friedeburg uit naam van de Kriegsmarine om de capitulatie opnieuw te ondertekenen. De Russen waren echter een paar zinnen in het document vergeten en uiteindelijk ondertekende Keitel de papieren in de vroege morgen van 9 mei. De Amerikanen hebben protocollaire problemen met de ondertekening, Eisenhower besluit om niet te gaan en stuurt zijn plaatsvervanger Arthur Tedder. Zjoekov heeft de leiding van de ondertekening.
Voor de Amerikanen en de Britten is VE-Day op 8 mei, voor de Russen op 9 mei 1945.
De Duitse totale militaire nederlaag is belangrijk. Men wil de Duitsers geen excuus geven dat het Duitse leger door verraad een dolkstoot in de rug heeft gekregen, zoals gebeurd is aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, toen Duitse militairen met een lagere rang het Verdrag van Versailles ondertekenden.
Ook vinden de geallieerden dat er sprake is van een politieke nederlaag. Geen nazi’s in de Duitse regering. Daarmee wankelt de Flensburg regering van Reichspräsident Dönitz, de opvolger van Hitler en houdt Dönitz een toespraak waarin hij het einde van het naziregime aankondigde. De macht in Duitsland ligt nu bij de bezettingsmacht.
Winston Churchil:
“God bless you all. This is your victory. In our long history, we have never seen a greater day than this. Everyone, man, or woman, has done their best”
De processen van Neurenberg
De processen van Neurenberg werden gehouden in de stad Neurenberg ter berechting van 24 kopstukken van het naziregime, verdacht van het plegen van zware misdaden voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. De gedaagden waren hoge officieren, industriëlen, advocaten en artsen.
Het tribunaal werd ingesteld door de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Het rechtscollege kreeg de naam van Internationaal Militair Tribunaal, als beginpunt van het huidige Internationaal Strafhof.
Het Proces van Neurenberg is het bekendste, maar niet het enige proces dat in Neurenberg gehouden werd. Ook werden er andere processen gevoerd, maar dan voor Amerikaanse militaire rechtbanken.
Het proces begon op 20 november 1945 en duurde tot 1 oktober 1946. De verdachten stonden terecht voor samenzwering, misdrijven tegen de vrede, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven.
Kopstukken van het naziregime die niet gedaagd konden worden:
Adolf Hitler – pleegde zelfmoord op 30 april 1945
Heinrich Himmler – pleegde zelfmoord op 23 mei 1945
Joseph Goebbels – pleegde zelfmoord op 1 mei 1945
Gedaagden en het vonnis:
Rudolf Hess – levenslang (pleegde zelfmoord op 17/8/1987 na een aantal eerdere pogingen)
Hermann Göring – doodstraf
Karl Dönitz – 10 jaar
Albert Speer – 20 jaar
Martin Bormann – doodstraf (bij afwezigheid, waarschijnlijk zelfmoord gepleegd begin mei 1945)
Dan de laag direct onder de kopstukken:
Joachim von Ribbentrop, Rijksminister van Buitenlandse zaken – doodstraf
Wilhelm Keitel, Rijksminister van Oorlog – doodstraf
Erich Räder, Grootadmiraal, levenslang
Alfred Jodl, Chef operaties Wehrmacht – doodstraf
Wilhelm Frick, Rijksminister – doodstraf
Konstantin von Neurath, Rijksminister – 10 jaar
Arthur Seyss-Inquart, Rijksminister – doodstraf
Halmar Schacht, President van de Rijksbank – vrijspraak
Hans Frank, Rijksminister – doodstraf
Alfred Rosenberg, Rijksminister – doodstraf
Fritz Sauckel en Julius Streicher – doodstraf
Baldur von Schirach, Rijksstadshouder en leider Hitlerjugend – 20 jaar
Franz von Papen, Vicekanselier – vrijspraak
Walther Funk, Rijksminister – levenslang
Ernst Kaltenbrunner, opvolger Reinhard Heydrich, Reichssicherheitshauptamt – doodstraf
Hans Fritzsche, secretaris-generaal ministerie van voorlichting en propaganda – vrijspraak
ODESSA en de Rattenlijn
ODESSA – Organisation der ehemaligen SS-Angehörigen, was een verondersteld netwerk van SS officieren en sympathisanten, met als leider Otto Skorzeny en met als doel hoge nazi’s te helpen vluchten na de Duitse overgave.
Er bestaan diverse meningen over het daadwerkelijk hebben bestaan van ODESSA, maar wat absoluut zeker is, is dat er één of meerdere organisaties bestonden die Duitse oorlogsmisdadigers en collaborateurs uit andere landen hielpen om Duitsland te ontvluchten en hun mogelijke strafvervolging te ontlopen. Velen zijn uitgeweken naar Spanje, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika. Een bekende route was de Rattenlijn, die liep vanuit Duitsland via Oostenrijk, Zuid-Tirol en over zee naar het reisdoel. Het gaat hier om enorme aantallen vluchtende nazi’s. De Oostenrijkse bisschop Alois Hudal heeft daarin een belangrijke rol gespeeld. Er zijn sterke aanwijzingen dat het Vaticaan betrokken was bij de vluchtroutes. Tijdens de vlucht boden kloosters onderdak aan de nazi vluchtelingen. Ook het Rode Kruis zou een rol hebben gespeeld. Met name Argentinië zou behulpzaam zijn geweest met het verstrekken van duizenden blanco paspoorten. Europa was inmiddels klaar met het fascisme, maar in Zuid-Amerika waren totalitaire regimes in opkomst en zij ontvingen de gevluchte nazi’s met open armen. Zij konden de expertise in onderdrukking goed gebruiken. Er zouden uiteindelijk meer dan 10.000 voormalige militairen de weg naar Zuid-Amerika hebben gevonden.
Alois Hudal
Alois Hudal (31/05/1885 – 13/5/1963) was een Oostenrijkse bisschop. Hij beschouwde de Neurenberg processen als “overwinnaarsjustitie” van de geallieerden. Hudal zag in het Hitler-regime een werkzame kracht tegen het oprukkende communisme. De opvoeding van de jeugd zou aan de Kerk worden overgelaten, terwijl de Duitse nazi-regering door de Kerk in haar politieke en militaire beslissingen zou worden ondersteund. In 1947 werd Hudal op non-actief gesteld en werd zijn diplomatieke Vaticaanse paspoort afgenomen. Hij verdedigde tot aan zijn overlijden zijn hulp aan nazi- en andere Duitse kopstukken aan het einde van de oorlog.
Bekende nazi kopstukken die van de Rattenlijn gebruik hebben gemaakt:
Josef Mengele
Josef Mengele (16/3/1911 – 7/2/1979) was samen met Adolf Eichmann één van de bekendste nazi bonzen die wisten te ontsnappen naar Zuid-Amerika. Vanaf mei 1943 was hij werkzaam in Auschwitz als arts en verantwoordelijk voor de selectie van de gevangenen. Hij werd berucht door zijn wrede medische experimenten op gevangenen, in het bijzonder op tweelingen.
Na de oorlog bleef Mengele onder de radar en werkte onder een valse naam als boerenknecht in een dorp bij Rosenheim. In 1949 ontsnapte hij via de Rattenlijn naar Zuid-Amerika. Hij woonde eerst 10 jaar in Buenos Aires. In 1957 werd Mengele, die als arts in illegale abortusklinieken werkte, door de politie gearresteerd met als aanklacht “het plegen van honderdvoudige abortus en het laten overlijden van een jonge vrouw tijdens een abortus”. Mengele week uit naar Paraguay en werd daar staatsburger. De Mossad kwam hem op het spoor, maar toen de Mossad het hotel binnenviel was Mengele, na een tip, gevlucht. Hij dook onder in Brazilië. Mengele overleed in 1979 tijdens het zwemmen aan een hartinfarct of een beroerte.
Adolf Eichmann
Adolf Eichmann (19/3/1906 – 1/6/1962) was de rechterhand van Heinrich Himmler en Reinhard Heydrich en was de hoofdverantwoordelijke voor de massamoord op de Joden. Hij regelde de transporten naar de vernietigingskampen, bezocht diverse keren Belzec en Auschwitz als goede vriend van kampbaas Rudolf Höss en was voorbereider van de Wanseeconferentie. Na de bezetting van Hongarije vertrok Eichmann met 150 man naar Boedapest. Door zijn “organisatie talent” werden 437.000 Hongaarse Joden afgevoerd naar de vernietigingskampen. Dit ging door tot hij op 23 december 1944 moest vluchten voor het oprukkende Rode Leger. In totaal kwamen 565.000 Hongaarse Joden om het leven (Aktion Höss).
Na de oorlog werd hij door de Amerikanen gevangen genomen, maar wist te ontsnappen en werkte een tijd als Otto Heninger als bosarbeider op de Lüneburger Heide. Op 1 juni 1950 kon hij via het Rode Kruis ontsnappen naar Argentinië. Hij werd op 11 mei 1960 door de Mossad en de Shin Beth op spectaculaire wijze ontvoerd uit Argentinië naar Israël. Op 15 december 1961 werd hij na een proces tegen hem in Israël veroordeeld en op 1 juni 1962 opgehangen.
Klaus Barbie
Barbie (25/10/1913 – 25/9/1991) was als hoofd van de Gestapo ion Lyon verantwoordelijk voor de moord op 4000 Joden en verzetsstrijders en het deporteren van 7500 Joden naar Auschwitz. Een van zijn meest beruchte misdaden was de deportatie en het vermoorden van 44 Joodse kinderen uit een tehuis in Izieu in Zuid-Frankrijk.
Barbie hield zich in eerste instantie schuil in Duitsland tot het moment dat hij werd ontdekt door de Amerikaanse contraspionagedienst (CIC). In plaats van Barbie te arresteren huurde het CIC (voorloper CIA) hem in als informant over Sovjet activiteiten in West-Duitsland. Toen Frankrijk aandrong op de uitlevering van Barbie naar Frankrijk, hielpen de Amerikanen hem ontsnappen naar Bolivia.
In 1972 kwamen Franse nazi jagers Barbie op het spoor maar Bolivia weigerde hem uit te leveren. Pas in 1972, onder een ander bewind in Bolivia werd Barbie aan Frankrijk uitgeleverd en werd hij tot levenslang veroordeeld.
Franz Stangl
Franz Stangl (26/3/1908 – 28/6/1971), commandant van diverse vernietigingskampen in Polen, had duidelijk plezier in zijn werk. Hij werkte in Sobibor, samen met Franz Reichleitner, met als resultaat 250.000 slachtoffers, in Treblinka, samen met Irmfried Eberl, 870.000 slachtoffers en in Belzec, samen met Christian Wirth, Gottlieb Hering en Rudolf Höss, 600.000 slachtoffers. Na de oorlog werd Stangl opgepakt door de Amerikanen. Hij ontkwam echter naar Italië en van daaruit reisde hij in 1951 met een valse pas van het Rode Kruis en met behulp van Alois Hudal naar Brazilië. Daar werkte Stangl tot 1967 in een Volkswagenfabriek tot Simon Wiesenthal hem in 1967 opspoorde. Toen hij in Duitsland terechtstond vond hij dat hij uitsluitend zijn plicht had gedaan. De rechters veroordeelden Stangl tot levenslang wegens massamoord. Na een gevangenschap van 6 maanden overleed Stangl aan een hartaanval.
Josef Schwammberger
Josef Schwammberger (4/12/1912 – 3/12/2004) was kampcommandant in de werkkampen rond Krakau in Polen. Zijn hond was getraind om mensen aan te vallen. Hij gooide gevangenen levend in het vuur, slingerde baby’s met hun hoofdje tegen de muur omdat hij er geen kogels aan wilde spenderen. Hij werd in 1945 door de geallieerden gearresteerd, maar wist te ontkomen naar Argentinië in 1948. Hij was één van de tien meest gezochte nazi’s van West-Duitsland. West-Duitsland eiste in 1973 zijn uitlevering, maar pas in mei 1990 werd hij naar Duitsland overgebracht. De aanklacht van het vermoorden van 3377 gevangenen kon niet worden bewezen, maar hij werd toch schuldig bevonden aan 7 moorden en 32 keer medeplichtigheid aan moord. Hij kreeg levenslang.
Bronvermelding:
Isgeschiedenis.nl
Historianet.nl
Diverse Wikipedia artikelen